Torfowiska chroniące artefakty wysychają
Zagrożonych może być około 22,500 stanowisk archeologicznych w Wielkiej Brytanii. Problem polega na tym, że zmieniające się wzorce pogodowe – z przewagą rosnących temperatur i malejących opadów – wysuszają torfowiska, które pokrywają około 10% powierzchni wyspiarskiego kraju. Na tego typu terenach znajdują się zaś jedne z najlepszych możliwych wykopalisk. Ponieważ torf zawiera bardzo mało tlenu, materiały organiczne, takie jak drewno, skóra i tekstylia, praktycznie nie gniją.
Znajdujące się w takim torfie przedmioty mogą przetrwać tysiące lat, zachowane dzięki stabilności beztlenowego środowiska. Ale jeśli gleba zacznie wysychać, tlen dostanie się do systemu, umożliwiając bakteriom rozpoczęcie procesu rozkładu. Jeśli tak się stanie, artefakty mogą dość szybko zwyczajnie się rozpaść. Rozkopanie niektórych potencjalnie ogromnych stanowisk może kosztować setki milionów funtów i zająć dziesiątki lat, a do tego czasu znajdujące się tam obiekty mogą one ulec poważnym uszkodzeniom.
Zarządcy stanowiska archeologicznego Magna, znajdującego się w okolicach dawnego rzymskiego fortu położonego w Northumbrii (dzisiejsza północna Anglia) wzdłuż Wału Hadriana, obawiają się, że tam proces jest już w toku. Ostrzeżenia pojawiają się w momencie trwania obchodów 1900 rocznicy (!) rozpoczęcia budowy zespołu umocnień.
W ciągu ostatniej dekady ziemia na terenie ruin fortu osunęła się miejscami nawet o metr. Archeolodzy pracujący na miejscu martwią się, że to dowód na wysychanie warstwy torfu znajdującej się kilka metrów pod powierzchnią ziemi, w miejscu starożytnego jeziora. To właśnie w tego typu miejscach w regionie odkryto szereg artefaktów o dużej wartości.
Dla Rzymianina śmieci, dla Anglika skarby
Oznacza to, że historyczna kapsuła czasu, jak nazywają ją archeolodzy, jest zagrożona, ponieważ tylko niewielka część potencjalnie wartościowych terenów została do tej pory spenetrowana. Tymczasem ziemia może kryć przeróżne rzeczy, które mieszkańcy fortu przez kilkaset lat wyrzucili lub zgubili. Wszystkie ich śmieci stanowią dla nas dzisiaj cenne skarby, z których można wyciągać wnioski dotyczące ich życia codziennego.
Stanowisko w Magnie może kryć takie przedmioty, jak odnalezione w innym miejscu w Northumbrii starożytne rękawice bokserskie – tak dobrze zachowane, że na jednej z nich wciąż widać odcisk knykci boksera. Na tych terenach odkryto także więcej rzymskiego obuwia niż w jakimkolwiek innym miejscu dawnego imperium. Inną ciekawostką była drewniana deska klozetowa – nieróżniąca się zbytnio kształtem od stosowanych w latrynach do dzisiaj.
Northumbria to również źródło najstarszej odręcznej wiadomości napisanej przez kobietę, jaką znaleziono gdziekolwiek na świecie. W wiadomości sporządzonej na drewnianej tabliczce niejaka Klaudia Sewera, żona dowódcy lokalnego fortu, zaprasza swoją przyjaciółkę Sulpicję Lepidinę na urodziny, które miały odbyć się około 100 roku n.e.
„Serdecznie zapraszam cię na moje urodziny w dniu 11 września” – napisała Klaudia. „Sprawisz, że ten dzień będzie o wiele bardziej przyjemny. Będę cię oczekiwać. Do zobaczenia, siostro, moja najdroższa duszo.”
Poza torfowiskiem organiczne przedmioty nie przetrwają
Wyschnięcie torfowisk byłoby katastrofą dla wszelkich artefaktów pochodzenia organicznego, które, niewykopane na czas, po prostu rozpadną się. Nie byłoby żadnych szans, by takie przedmioty jak rękawice, buty czy drewniane tabliczki przetrwały w suchszym środowisku. Z tego samego powodu u nas na różnych wykopaliskach do dzisiaj znajdujemy skrajnie niewiele śladów kultury słowiańskiej z czasów sprzed chrztu Polski.
A to właśnie tego typu przedmioty, bardziej niż monety czy groty strzał, pozwalają poczuć więź z poprzednikami, zamieszkującymi dane terytoria dziesiątki generacji przed nami. Przecież torfowiska, oprócz rzymskich artefaktów, mogą równie dobrze zawierać ślady człowieka paleolitu, miejsca pochówku z epoki brązu, a także pozostałości z czasów średniowiecznych i epoki przemysłowej.
Polecamy również:
Archeolodzy twierdza, że podczas gdy naukowiec pracujący na „suchym” wykopalisku może znaleźć 10% tego, co kiedyś się tam znajdowało, na stanowisku torfowiskowym może znaleźć nawet 90% kultury materialnej dawnych społeczności. Utrata każdego torfowiska będzie mieć konsekwencje dla zrozumienia historii człowieka, ale także dla historii przyrody i ogólnie dla bioróżnorodności.
Tu występuje, niestety, konflikt interesów – wiele tego typu obszarów jest niezwykle cennych z punktu widzenia przyrodniczego, więc trudno na nie wejść i od tak je rozkopać w poszukiwaniu śladów historii. Tymczasem ich wysychaniu trudno zapobiec, a w toku procesu uwalnia się zgromadzony w nich przez tysiąclecia dwutlenek węgla i metan – czyli główne gazy cieplarniane, co tylko przyspiesza cały proces.
